Wójt jest przede wszystkim organem wykonawczym gminy. Do jego zadań i kompetencji

należy wykonywanie uchwały rady gminy i zadań gminy określonych przepisami prawa. W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy. Wójt podejmuje wszystkie decyzje wykonawcze w ramach bieżącej działalności gminy i uchwał podjętych przez radę. Do ustawowo wskazanych zadań wójta należą przede wszystkim następujące kategorie spraw:

 

   Wójt przygotowuje projekty uchwał, przedkłada je poszczególnym komisjom i samej radzie wraz z uzasadnieniem. Wójt ma prawo złożyć wniosek o zwołanie sesji rady gminy. Sesja taka powinna zostać przez przewodniczącego rady zwołana w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku. Wójt za pośrednictwem przewodniczącego rady wprowadzić może do porządku obrad najbliższej sesji projekt uchwały (warunkiem jest przedłożenie wniosku najpóźniej na tydzień przed sesją).

  Jak wskazano we wcześniejszych rozdziałach, uchwały rady gminy, tam gdzie nie jest to ustawowo odmiennie uregulowane, powinny pozostawiać wójtowi dobór sposobu wykonania woli rady. Rada stanowi o zasadach, sfera wykonawcza należy do wójta. Taki układ kompetencji wynika z ustawy i powinien być respektowany.

 

    Mimo wcześniejszych projektów przepisy ustawy o samorządzie gminnym dotyczące decyzji

w stosunkach majątkowych gminy, po wprowadzeniu bezpośrednich wyborów wójtów, burmi­strzów i prezydentów, pozostały prawie niezmienione. Co prawda, wójt gospodaruje według ustawy mieniem komunalnym, a oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mie­niem może składać jednoosobowo, jednak wszystkie naprawdę ważne decyzje majątkowe ustawodawca pozostawił do wyłącznej kompetencji rady.

 

    Wójt przygotowywuje projekt budżetu, opracowywuje jego układ wykonawczy ujmując w nim dochody i wydatki w podziale na działy rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej. Zobowiązany jest również do opracowania harmonogramu realizacji dochodów i wydatków budżetu gminy, o którym informuje podległe i nadzorowane jednostki organizacyjne. W toku wykonywania budżetu wójt może dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków  w ramach jego ustawowych uprawnień i na podstawie danego mu przez radę upoważnienia. Sprawuje również nadzór nad realizacją dochodów i wydatków budżetowych gminy. Kontroluje przestrzeganie procedur kontroli finansowej. w przypadku stwierdzenia niegospodarności, opóźnień w realizacji zadań, może podjąć decyzję o blokowaniu wydatków.

    Wójt, odpowiadając zarówno przed radą, jak i mieszkańcami gminy za całość działalności

kierowanego przezeń organizmu, ma prawo decydować o obsadzie personalnej podległych mu jednostek organizacyjnych. Kierownicy jednostek organizacyjnych gminy nie posiadających osobowości prawnej (jednostek, zakładów budżetowych) działają na podstawie pełnomocnictwa udzielonego im przez wójta.     

  Ustawodawstwo przewiduje dla wójta wiele innych uprawnień. O zakresie działania wójta świadczy chociażby liczba ustaw, w których zmian dokonała ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Rozdział 6 tejże ustawy noszący tytuł "Zmiany w przepi­sach obowiązujących" dotyczy 70 ustaw, co i tak nie wyczerpuje materii, bowiem art. 99 ustawy zawiera ogóle odesłanie, iż "ilekroć w dotychczasowych przepisach jest mowa o zadaniach i kompetencjach zarządu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie dotyczącym zarządu gminy lub o zadaniach i kompetencjach zarządu gminy, stają się one zadaniami i kompetencjami wójta.

 

Część uprawnień przewidzianych dla wójta w ustawach, o których mowa wyżej, odnosi się do

uprawnień wójta jako jednoosobowego organu administracji.

W tej roli wójt wydaje indywidualne, konkretne decyzje z zakresu administracji publicznej (artykuł 39 ustawy o samorządzie gminnym). Wójt do wydawania w swoim imieniu decyzji administracyjnych może upoważnić swoich zastępców lub innych pracowników urzędu gminy.

"Artykuł 39 ust. 1 ustawy ustala zatem kompetencję wójta do rozstrzygania w sprawach indywidualnych. Obejmuje ona indywidualne sprawy z zakresu administracji publicznej rozstrzygane w drodze decyzji. Jest to formuła obejmująca zakres tzw. ogólnego postępowania administracyjnego uregulowanego przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. K.p.a. przewiduje zastosowanie swych postanowień do postępowania przed organami samorządu gminnego, nie precyzuje natomiast, który z organów samorządowych wydaje decyzje indywidualne. Rozstrzyga w tej kwestii ustawa o samorządzie gminnym. Zgodnie z ogólną zasadą, kompetencja do rozstrzygania spraw indywidualnych z zakresu administracji publicznej przysługuje wójtowi. Przepisy o samorządzie gminnym nie mogą tej zasady naruszyć. Z zakresu kompetencji wójta określonej wart. 39 ustawy wyłączone są wszelkie akty o charakterze ogólnym w szczególności akty normatywne."

  Wójt wydaje decyzje indywidualne w zakresie wszystkich zadań powierzonych gminie, to znaczy zarówno w zakresie zadań własnych, jak i zleconych.

Od decyzji wydanej przez wójta służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego,

chyba że szczególny przepis ustawowy stanowi inaczej.

Jako przykład decyzji administracyjnych wójta o szczególnym społecznym znaczeniu wymienić można np. decyzje w sprawach udzielania ulg, odraczania, umarzania oraz rozkładania na raty zobowiązań podatkowych w zakresie podatków i opłat stanowiących dochody gminy.

 

Artykuł 33 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, iż:

Wskazany przepis konstytuuje kolejną (trzecią już) rolę wójta. Wójt jest zatem kierownikiem urzędu gminy. W tym miejscu warto przypomnieć zasady, na jakich funkcjonuje urząd, bowiem w praktyce samorządu gminnego nie zawsze jest to rozumiane poprawnie.

Urząd jest aparatem pomocniczym wójta, nie posiadającym własnych kompetencji do podejmowania decyzji w imieniu gminy i do jej reprezentowania. Kompetencje takie posiadają tylko organy gminy (rada i wójt).

Wójt lub osoba przezeń umocowana może zawrzeć umowę jedynie w imieniu i na rzecz samej gminy.

Urząd, w ramach obowiązków wójta jako organu wykonawczego gminy, obsługuje również ra­dę gminy.

    Aktem regulującym organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy jest jego regulamin or­ganizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia. Kompetencja do ustalenia regulaminu

przyznana wójtowi jest logiczną konsekwencją usługowej, wobec wójta, funkcji urzędu. Ustawo­dawca nie wskazuje szczegółowo, co powinno się w regulaminie znaleźć, ale zwykle określa przede wszystkim strukturę organizacyjną urzędu (komórki organizacyjne, np. wydziały, samo­dzielne stanowiska), zakresy czynności i obowiązków przypisane do poszczególnych komórek i stanowisk oraz zasady, na jakich urząd funkcjonuje. Oczywiście, im większa gmina, tym bardziej skomplikowaną strukturę ma urząd gminy.

   Wójt może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta lub sekretarzowi gminy. W tym miejscu należy podkreślić rolę wymienionych osób. Są to najbliż­si współpracownicy wójta i od ich doboru niejednokrotnie zależeć będzie sukces gminy.

      Wszyscy pracownicy samorządowi powinni tworzyć kompetentny i wzajemnie uzupełniający się zespół. Szczególnie "niewdzięczna" jest rola sekretarza gminy. W praktyce najczęściej to on kieruje działaniami administracyjnymi urzędu.

  Wójt wykonuje w stosunku do pracowników urzędu oraz kierowników gminnych jednostek organizacyjnych uprawnienia zwierzchnika służbowego. Oznacza to, iż jest po prostu kierownikiem zakładu pracy, wykonującym uprawnienia zawarte przede wszystkim w Kodeksie pracy oraz ustawie o pracownikach samorządowych.